Những ngôi chùa cổ bên bờ sông Mã

Huyện Vĩnh Lộc nằm bên tả ngạn sông Mã, được xem là một vùng đất cổ, với nhiều di chỉ khảo cổ học được phát lộ. Thiên nhiên ban tặng cho Vĩnh Lộc hình sông, thế núi tuyệt mỹ, con người quần cư sinh sống từ xa xưa, đã hình thành nên một vùng văn hóa đặc trưng. Nơi đây có hệ thống di tích đình, chùa, đền, nghè dày đặc gắn với các lễ hội dân gian, các sự kiện và nhân vật lịch sử của quê hương, đất nước, đã thổi vào vùng đất này một hồn cốt tâm linh sâu đậm.

       Trên địa phận xã Vĩnh An, có Ngọc Sơn Linh Ứng thiền tự nằm trong quần thể thắng tích Kim Sơn. Đây vốn là ngôi chùa cổ có từ thời nhà Lý, nay được phục dựng lại. Chùa Linh Ứng nằm trên địa thế đẹp, hội đủ các yếu tố phong thủy:  sau lưng có huyền vũ là núi Hang, trước mặt có minh đường là hồ cây Ấu; bên tả có thanh long là dòng nước xuyên qua núi, bên hữu có bạch hổ là ngọn núi Trồng. Chùa Linh Ứng có lễ hội Quan Thế Âm được tổ chức vào trung tuần tháng hai âm lịch hàng năm, thể hiện ước vọng của nhân dân cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, quốc thái dân an: “Dù ai đi ngược về xuôi- Nhớ ngày mười sáu tháng hai về chùa”. Đến thăm chùa Linh Ứng, du khách còn được vãn cảnh hang động kỳ thú, đi thuyền dạo chơi trên mặt  hồ để ngắm nhìn  những loài cây thủy sinh đẹp mắt.

       Ở thôn Trung,  xã Vĩnh Thịnh có chùa Hoa Long. Chùa tọa lạc trên một khu đất bằng phẳng,  bao quanh là những dãy núi Mông Cù, Hùng Lĩnh, Cô Sơn, Kim Sơn, Kim Âu. Sự độc đáo của chùa là còn giữ được những dáng nét kiến trúc cổ thời Trần – Lê khá đẹp mắt, kỹ thuật chế tác gỗ cho thấy sự tài hoa của các bậc nghệ nhân. Kiến trúc chùa không to lớn nhưng chắc chắn, các khối gỗ liên kết với nhau bằng mộng chốt rất khít, nhưng lại dễ dàng tháo lắp khi trùng tu. Những mảng cấu kiện trang trí khá cầu kỳ, trạm trổ tinh tế, với những đường chạm bong hoa lá, chim thú theo phong cách tả thực rất sinh động. Đặc biệt, chính giữa là bệ thờ Tam bảo, gồm bệ đá lớn nguyên khối, trên đặt ba pho tượng Phật và lư hương, tất cả đều là những cổ vật có từ  xa xưa.

       Nằm kế bên chùa Hoa Long là đền thờ Trần Khát Chân – vị tướng tài gắn liền với nhiều giai thoại thời Trần – Hồ. Ông là tướng thời nhà Trần, có công đánh dẹp quân xâm lược Chiêm Thành, chém đầu tướng giặc Chế Bồng Nga. Chùa Hoa Long và đền thờ Trần Khát Chân là nơi để các Phật Tử đến tu tập hành lễ, cầu kinh niệm Phật hàng ngày. Nhờ có chùa và đền từ mấy trăm năm trước, nên tại địa phương số lượng Phật tử thường xuyên tu hành ở Chùa khá đông, bà con rất thấm nhuần giáo lý từ bi hỉ xả của nhà Phật. Nhờ có công quả trông nom gìn giữ và sự thành tâm công đức của bà con địa phương suốt nhiều thế kỷ qua, nên mặc dù trải qua bao biến đổi của thiên nhiên và lịch sử xã hội, chùa Hoa Long và đền Trần Khát Chân vẫn được bảo tồn cho đến ngày nay.

       Trên vùng đất quý hương Nhà Trịnh còn có một ngôi chùa nổi tiếng linh thiêng, đó là chùa Báo Ân. Ngôi chùa tọa lạc dưới chân núi Báo, trước mặt là dòng sông Mã. Đây cũng là một trong những nơi ẩn náu, hoạt động của nghĩa quân Hùng Lĩnh năm xưa. Tương truyền linh quang bảo tháp được xây dựng tại chùa là nơi cất giữ những viên xá lỵ của một bậc tu hành nơi đây sau khi viên tịch.

       Chùa Báo Ân gắn liền với lễ hội rước nước diễn ra từ ngày 27 đến 30 tháng 2 âm lịch hàng năm. Đây là lễ hội mang đậm văn hóa tín ngưỡng thờ Phật, thờ Mẫu của nhân dân địa phương. Lễ rước nước là một nghi thức vừa vui tươi, vừa trang trọng tôn nghiêm. Đoàn thuyền chở các nhà sư, các thanh đồng và thiện nam tín nữ ra giữa dòng sông Mã phía trước chùa, thực hiện nghi thức xin nước từ vụng Quần Tiên- là nơi dòng nước tinh khiết nhất – mang về dâng cúng Phật, Thánh. Lễ rước nước bày tỏ sự biết ơn của con người đối với các vị  thánh thần, đem nước sạch về gột rửa những vướng bận, khổ ải chốn trần ai, giúp con người tìm sự thanh thản trong thế giới tâm linh.

       Trên đất Vĩnh Lộc còn có nhiều ngôi chùa nổi tiếng khác, cho thấy đây là vùng đất  thấm đẫm văn hóa tâm linh. Nằm dưới chân dãy núi Xuân Đài, thuộc xã Ninh Khang là chùa Du Anh. Tương truyền chùa được xây dựng từ thời nhà Lý, trước kia có kiến trúc rất nguy nga. Trải qua bao biến cố lịch sử, ngôi chùa cổ không còn nữa, chỉ còn dấu tích một số tượng linh vật bằng đá. Tên tự của ngôi chùa gắn với câu chuyện vua Trần Nghệ Tông đưa công chúa Du Anh về lễ chùa, thưởng ngoạn. Khi đến đây thấy cảnh trí sơn thủy hữu tình, nhà vua đã phát tâm công đức cho sửa chùa, đắp tượng hương khói quanh năm. Công chúa Du Anh cũng ngự lại để tu hành. Từ đó chùa được mang tên gọi là Du Anh Tự.

       Từ chùa Du Anh, men theo chân núi đi lên cao là thắng tích Động Hồ Công. Động nằm ở đỉnh núi Xuân Đài, theo sách Đại Nam nhất thống chí, được người xưa liệt vào “Tam thập lục động, Hồ Công vị đệ nhất”, nghĩa là một trong số 36 động đẹp nhất nước Nam. Trên vách đá có rất nhiều bài thơ chữ Hán của các vua chúa, danh sỹ nhiều thời khác nhau. Những bức “thạch thi” dày đặc này chính là điểm khác biệt tạo nên sự độc đáo của động Hồ Công. Có thể khẳng định động đá này có nhiều thạch thi nhất trong cả nước, cho thấy nơi đây từng là điểm dừng chân của rất nhiều tao nhân mặc khách trên chặng đường ngao du sơn thủy.

       Và đặc biệt, dưới chân núi Đốn Sơn thuộc địa phận Làng Giáng, xã Vĩnh Thành (nay thuộc thị trấn Vĩnh Lộc) có chùa Tường Vân (còn gọi là chùa Giáng). Đây là ngôi chùa có cảnh quan đẹp. Tên chùa gắn liền với sự tích vua Trần đi đánh giặc Chiêm Thành khi qua đây nghỉ lại, mộng thấy có đám mây vàng, cho là điềm lành nên lập đàn tế tạ trời đất, sau đó đánh thắng giặc trở về, lệnh cho xây chùa đặt tên là Tường Vân Tự, để nhớ ơn trời Phật đã báo cho điềm lành, mang sức mạnh tâm linh giúp đánh tan quân giặc. Đến thời Hồ Quý Ly, chùa Tường Vân trở thành ngôi Quốc tự của hoàng gia. Điều đó được khẳng định ở dấu tích con đường Hoa Nhai mà Nhà Hồ đã cho xây dựng nối từ cổng Thành đá tới tận cổng chùa. Chùa Tường Vân đã tô điểm cho Vĩnh Lộc, vùng địa linh nhân kiệt trải qua nhiều thăng trầm lịch sử này một vẻ đẹp linh thiêng, nơi “tụ linh khí cho bền long mạch”, thu hút du khách gần xa đến tham quan, lễ Phật.

       Hệ thống, đình, đền, chùa, nghè … gắn liền với các huyền thoại, lễ hội, dấu ấn lịch sử xã hội chính là những di sản quý, những trầm tích văn hóa được bảo tồn, lưu giữ, tạo nên sự giàu có về giá trị truyền thống của Vĩnh Lộc, để vùng đất ven sông Mã này thêm hấp dẫn khách du lịch muôn phương./.

Nguồn: https://truyenhinhthanhhoa.vn/