LÀNG CỔ XUÂN GIAI, XÃ TÂY ĐÔ

“Xuân Giai ở đất vua Hồ
Trai thanh gái lịch kinh đô rõ ràng”

       Xuân Giai là làng cổ thuộc xã Vĩnh Tiến nay là xã Tây Đô, tỉnh Thanh Hóa nằm cạnh ngay Thành Nhà Hồ, được hình thành từ trước thời Hồ Qúy Ly cho xây Thành Nhà Hồ.

       Cuối thế kỷ 14 (1380 – 1390) cuối triều Trần, sau cuộc khởi nghĩa Ngô Bệ (1344 – 1360) ở vùng Bắc Bộ, nông dân bị lùng bắt, nạn đói xảy ra liên miên, cuộc sống của những người nông dân vô cùng cực khổ họ đã phải chạy trốn và tìm đất định cư. Đầu tiên là người họ Trần, họ Tiết (gốc vùng Kinh Bắc), họ Triệu (gốc làng Nành Gia Lâm), họ Lê (vùng Nhị Khê) đã đến vùng đất thuộc động An Tôn, cực Bắc huyện Vĩnh Ninh (điểm giữa Thành Nhà Hồ nay) để sinh cơ lập nghiệp, dần dần trở thành một hương đặt là hương Nhị Khê (thuộc đất An Tôn Huy).

       Năm 1400 khi Hồ Qúy Ly lên làm vua, đổi Quốc hiệu là Đại Ngu, niên hiệu Thánh Nguyên, thành An Tôn lúc này là thủ đô – Trung tâm chính trị của cả nước. Đồng thời đổi hương Nhị Khê thành Phố Hoa Nhai, xây dựng các phường phố như: Phường Thành, phường Thị, phường Chác, phường Bãi Chợ, phường Hồ Me, phường đường Cắm Cờ, phường Vạn Ninh, phường Lan Giai. Phố Hoa Nhai nằm trên đường phố chính chạy từ cổng Nam đến chân núi Đún (còn gọi là đường Cái Hoa).

       Năm 1428, Lê Lợi đại thắng quân Minh. Phố Hoa Nhai chuyển thành làng Hoa Nhai. Đời Thiệu Trị (1841 – 1847) kiêng chữ Hoa (tên húy mẹ vua Thiệu Trị) nên đổi làng Hoa Nhai thành làng Xuân Nhai. Đến đời vua Thành Thái (1889 – 1907), làng Xuân Nhai đổi thành làng Xuân Giai.

       Hiện nay, làng Xuân Giai có diện tích tự nhiên là 114,7 ha, phía Bắc giáp cửa Nam Thành Nhà Hồ, phía Nam giáp Cầu Mư (xã Vĩnh Long) và có các dòng họ: Trần, Tiết, Triệu, Lê, Trịnh, Phạm, Nguyễn, Đặng, Ngô, Lưu, Tạ, Dương, trong đó họ Tiết lớn nhất và chỉ có một dòng.

       Từ xưa, làng Xuân Giai có đủ đình, nghè, đền, chùa, văn chỉ nhưng đến nay đều không còn. 

       Hiện tại làng xây dựng một ngôi đền trong khu vực nhà văn hóa làng để thờ Thành hoàng làng, đồng thời phối thờ các liệt sỹ người làng Xuân Giai. 

       Làng Xuân Giai thờ Thành hoàng làng là một nhân vật có tên Tiết Đinh Qúy. Thần được thờ trong hậu cung của đình làng, nhưng hiện nay đình làng đã hạ giải, làng đã xây dựng 3 gian nhà cấp 4 trong khuôn viên nhà văn hóa của làng làm đền thờ Ngài.

       Ngày kỵ Thành hoàng cũng làm vào ngày mồng 6 tháng 3 ngày lễ Kỳ phúc của làng. Những thần tích, sắc phong của các vị thần thờ ở làng Xuân Giai không còn (bị đốt năm 1947). Do đó nguồn gốc lai lịch của Thành hoàng làng Xuân Giai không được biết cụ thể.

       Theo các cụ cao niên kể lại, nhân vật Tiết Đinh Qúy là người Trung Quốc, ông đã sang đây đầu tiên lập ấp và gây dựng làng Xuân Giai ngày nay. Làng Xuân Giai thờ ông làm Thành hoàng.

       Theo sách “Thanh Hóa Chư thần lục”, làng Xuân Giai còn thờ một số các vị thần như Vũ Hoa công chúa, Chúa tể phụ thắng tôn thần, Thánh sư tổ nghề hát ca công.

       Tin bài: Triệu Hương - Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành Nhà Hồ