Đánh giá vị trí khu vực Hào thành với mối tương quan giữa kiến trúc Hào và hệ thống tường thành phía trên. Hố khai quật tại Hào thành Đông ký hiệu 19.HTĐ.H1 với diện tích 3.000m2 và Hào thành Tây ký hiệu 19.HTT.H2 với diện tích 4.000m2.  Cuộc khai quật đã thu được một số kết quả bước đầu. 

 

       I. Diễn biến địa tầng

 

       I.1.Diễn biến địa tầng hố khai quật 19.HTT.H2

 

       Hố khai quật bắt đầu từ cao độ -290cm so với cos.0, với các lớp đào trung bình 30cm. Mặt bằng hố chạy dài theo chiều Đông-Tây chia hố khai quật thành khu vực nền gia cố chân thành và khu vực Hào. 

 

       a. Khu vực nền gia cố chân thành

 

       Lớp mặt: Bề mặt hố khai quật là lớp đất canh tác màu xám nhạt, tơi, xốp, độ dày không đều nhau, trung bình từ 10-15cm, tương ứng với độ sâu  -290cm; -310cm so với cos 0. Khu vực vách Đông là dấu tích hố đào thủy lợi cuối thế kỷ 20. Phần đất đào được san lấp sang hai bên tạo thành phần đầu vách phía Đông đất đắp cao hẳn lên so với mặt bằng chung. 

 

       Lớp đất san lấp: Lớp đất san lấp có màu vàng nhạt, đất cứng, khá thuần màu, độ dày từ 30-40cm tương ứng với lớp mặt và lớp đào L01 -02. Di vật xuất lộ với số không nhiều, chủ yếu là các mảnh đá dăm kích thước nhỏ, một số vật liệu sỏi cuội, gạch, ngói sành sứ giai đoạn thời Lê thế kỷ 15-18.

 

       Lớp dăm đá: Đây là lớp đá dăm phủ một phần bề mặt nên gia cố chân thành. Đá dăm có kích thước khá nhỏ trung bình từ 0,5cm đến 1cm, màu xanh thẫm, trắng đục, cạnh sắc. Sự có mặt của lớp dăm này cho thấy quá trình chế tác diễn ra tại khu vực này. 

 

       Lớp sét xanh: Đây là lớp đất khá thuần nhất, màu xanh nhạt lẫn ít sạn sỏi laterite, phủ không đều lớp, độ dày trung bình từ 30-50cm.

 

       Lớp sét vàng nhạt: Đây là lớp đất sinh thổ cho khu vực phía Tây Bắc Hào thành. Phần sét vàng phủ đều khu vực nền gia cố chân thành đến khu vực lòng Hào, độ sâu lớn từ -490cm; -520cm so với cos 0. 

 

       b. Khu vực Hào thành

 

       Lớp mặt: Khu vực Hào thành là lớp đất canh tác lúa màu, tính chất đất mềm, dạng bùn nhão màu nâu, nâu nhạt, khá thuần nhất, độ sâu 20-30cm.

 

       Lớp đất sét xanh: Đây là lớp sét phủ kín toàn bộ bề mặt phía trong lòng Hào, đất màu xanh nhạt, đất mền, dẻo, xuống sâu có màu xám xanh, đất mền, dạng bùn nhão, độ sâu từ 30cm đến 270cm, cao độ từ -450cm đến gần -725cm so với cos 0.

 

       Lớp lắng đọng: Đây là lớp lắng đọng trong khu vực lòng Hào, đất sét xám, nâu xẫm, có lẫn nhiều sạn cát hạt nhỏ (phù sa sông), các hạt latetite, nhiều vỏ nhuyễn thể lẫn các cọc, mảnh gỗ mục nát nằm lẫn trong đất, độ dày lớp trung bình từ 15cm đến 20cm và phân bố theo bề mặt đáy lòng Hào. Di vật xuất lộ nhiều mảnh đá khối kích thước nhỏ, một số mảnh vật liệu kiến trúc như gạch chữ nhật, ngói đỏ và hiện vật sành, sứ thuộc giai đoạn sớm, muộn khác nhau.

 

       Lớp đất sinh thổ: Đây là lớp đất sét vàng nhạt được đào sâu tại khu vực đáy Hào thành, độ sâu lớp sét vàng trong lòng -725cm lớn hơn 2m so với khu vực nền gia cố chân thành -520cm so với cos 0. 

 

       I.2.Diễn biến địa tầng hố khai quật 19.HTĐ.H1

       

       Hố khai quật đang tiếp tục được nghiên cứu, hiện trạng hố chạy dài theo chiều Đông-Tây chia thành khu vực nền gia cố chân thành và khu vực Hào thành.

 

       a. Khu vực nền gia cố chân thành

 

       Lớp mặt: Bề mặt hố khai quật là lớp đất canh tác màu xám nhạt, tơi, xốp, độ dày không đều nhau, trung bình từ 10-15cm. 

 

       Lớp sét màu vàng nhạt lẫn sạn sỏi (laterite): Đây là lớp đất sét đồi, đất lẫn nhiều các hạt sạn cát hạt to, lớp này thấy rõ nhất tại khu vực sát bờ kè phía Đông (kè trong) của Hào thành, đất được gia cố tỉ mỉ, đầm lèn chặt, kết cấu đất rắn liên kết chặt, được gia cố chắc chắn. Di vật hầu như không xuất lộ trong tầng đất này.

 

       b. Khu vực Hào thành

 

       Lớp mặt: Khu vực phía dưới Hào thành, là lớp đất canh tác lúa màu, tính chất đất mềm, dạng bùn nhão màu nâu, nâu nhạt, khá thuần nhất, độ sâu 20-30cm, tương ứng với lớp mặt và lớp L01. Di vật xuất lộ khá nhiều các mảnh đá dăm, đá trắng kích thước nhỏ và đặc biệt tại khu vực phía Đông hố khai quật xuất lộ một dải gạch, ngói vụn (kích thước), hiện vật phân bố thành dải và còn niên đại thời Lý, Trần-Hồ.

 

       Lớp đất sét vàng nhạt ngả xanh: Đây là lớp sét phủ kín toàn bộ bề mặt phía trên lòng Hào, đất màu vàng nhạt, ngả xanh lẫn nhiều sạn cát laterite, đất khi ở khu vực nền gia cố chân thành khá cứng còn ở khu vực lòng Hào do ngậm nước nên khá mềm, dẻo, độ sâu từ 30cm đến 250cm, cao độ từ -420cm đến gần -520cm so với cos 0. Bề mặt lớp đất này xuất lộ hệ thống đá kè thành Hào và cũng là loại đất gia cố cho phần bờ kè Hào thành (phía dưới lớp đá kè).

       

       Lớp đất sét xanh: Đây là lớp sét phủ kín toàn bộ bề mặt phía trên lòng Hào, đất màu xanh nhạt, đất mền, dẻo, xuống sâu có màu xám xanh, đất mền, dạng bùn nhão, độ sâu từ 30cm đến 280cm, cao độ từ -420cm đến gần -680cm so với cos 0.

 

       Lớp lắng đọng: Đây là lớp lắng đọng trong khu vực lòng Hào, đất sét xám, nâu xẫm, có lẫn nhiều sạn cát hạt nhỏ (phù sa sông), các hạt latetite, nhiều vỏ nhuyễn thể lẫn các cọc, mảnh gỗ mục nát nằm lẫn trong đất, độ dày lớp trung bình từ 15cm đến 25cm và phân bố theo bề mặt đáy lòng Hào. 

 

       Lớp đất sinh thổ: Đây là lớp đất sét vàng nhạt, khá thuần màu, rắn, liên kết chặt, lẫn ít sạn sỏi laterite được đào sâu tại khu vực đáy Hào, độ sâu lớp sét vàng trong lòng Hào là -680cm so với cos 0. 

 

       II. Di tích:

 

        Trong mặt bằng hố khai quật xuất lộ kiến trúc Hào thành phía Đông, phía Tây với hai bờ kè trong và ngoài.

              

       II.1. Kiến trúc Hào thành phía Tây

 

       Mặt bằng khai quật phía Tây có nền kiến trúc gia cố chân thành rộng từ 75m đến 80m và hệ thống Hào thành gia cố bằng đá khối kích thước nhỏ, vừa và đất sét đầm lẫn nhiều sạn sỏi, phần thành lòng Hào rộng từ 50m đến 55m, sâu nhất tới trên -725cm so với cos 0. Kết cấu bờ kè Đông (kè trong) xuất lộ với độ dốc thoai thoải so với chân thành, cách khu vực chân thành khoảng 90m. Bờ kè Tây (kè ngoài) cách khu vực tường thành Tây khoảng 145m. 

 

       II.2. Kiến trúc Hào thành phía Đông 

       

       Dựa trên mặt bằng khai quật và xem xét chi tiết các dấu tích văn hóa xuất lộ, chúng tôi xác định có một nền gia cố chân thành phía Đông rộng từ 75m đến 80m; Hệ thống kè Hào được gia cố bằng đá khối kích thước nhỏ, vừa và đất sét lẫn nhiều sạn sỏi laterite đầm chặt, phần lòng Hào thành rộng từ 50m đến 55m, độ sâu tới trên -680cm so với cos 0 (2,8m so với bề mặt hiện tại). Kết cấu bờ kè Tây (kè trong) xuất lộ với độ dốc thoai thoải so với chân thành, cách khu vực tường thành khoảng 90m; Bờ kè Đông (kè ngoài) cách khu vực tường thành Đông khoảng 145m. 

 

       II.3.Cấu trúc tổng thể Hào thành qua các kết quả nghiên cứu

 

       Trong năm 2015; 2016 và 2019 dựa trên mặt bằng khai quật chúng tôi xác định có một nền gia cố chân thành phía Bắc rộng 40m, phía Nam rộng từ 75m đến 80m, phía Đông và Tây rộng từ 75m đến 80m.  

       

       Hệ thống Hào thành phía Bắc với phần lòng Hào rộng từ 50m đến 52m, sâu -650cm so với cos 0; Hào thành Nam rộng từ 50m đến 55m, sâu -650cm; Hào thành phía Đông rộng từ 50m đến 55m, sâu -680cm; Hào thành phía Tây rộng từ 50m đến 55m, sâu -725cm so với cos 0. 

 

       Dấu tích bờ kè trong và kè ngoài được xác định so với mặt tường thành. Khu vực phía Nam dấu tích bờ kè trong rộng từ 90m, kè ngoài rộng 145m so với mặt tường Nam; phía Bắc bờ kè trong rộng 60m, bờ kè ngoài rộng khoảng 115m so với mặt tường Bắc; phía Đông bờ kè trong rộng 90m, bờ kè ngoài rộng 145m so với mặt tường Đông; phía Tây bờ kè trong rộng 90m, bờ kè ngoài rộng 145m so với mặt tường Tây.

 

         III. Di vật: 

 

       Di vật thu được trong hố khai quật chủ yếu nằm trên khu vực nền gia cố chân thành, một phần nhỏ ở lớp lắng đọng Hào, bao gồm các loại hình chính: Nhóm các loại hình vật liệu kiến trúc; Nhóm các loại hình đồ dùng sinh hoạt; Nhóm công cụ sản xuất. Niên đại kéo dài từ thời Lý, Trần-Hồ-Lê sơ-Lê Trung hưng-Nguyễn.

       

       IV. Nhận xét sơ bộ:

 

       Về di tích: Di tích Hào thành là kiến trúc Hào nước chạy xung quanh 4 tường thành-thành Nhà Hồ, quy mô Hào khá rộng lớn, một bộ phận dựa trên địa hình tự nhiên và được mở rộng tạo thành kiến trúc nền gia cố chân thành và Hào bao bọc cho toàn bộ kinh thành phía trong. 

 

       Kết quả khai quật cung cấp nguồn tư liệu về mặt bằng tổng thể nền gia cố chân thành với dấu tích đá dăm bao phủ trên bề mặt. Điều này, cho thấy sự tồn tại một công trường tinh chế đá tại chỗ trước khi đưa lên dựng thành. Làm rõ kết cấu kiến trúc Hào thành bốn phía Đông-Tây-Nam-Bắc với dấu tích bờ kè gia cố hai bên thành Hào (kè trong và kè ngoài) bằng đá kích thước nhỏ và vừa và lớp đất sét lẫn nhiều sạn sỏi đầu ruồi (laterite) đầm gia cố bề mặt bờ kè. Đồng thời thấy rõ được độ rộng của lòng Hào cũng như độ sâu của đáy Hào. 

 

       Về di vật: Có thể nói di vật trong khu vực nền gia cố chân thành chủ yếu là các tảng đá khối nhỏ và dăm đá, vật liệu gạch, ngói, tiền đồng, đồ sành, đồ gốm sứ. Khu vực Hào thành cũng được tìm thấy các loại hình trên bề mặt bờ kè và nhiều hơn cả là lớp lắng đọng lòng Hào. Hiện vật chủ yếu thuộc niên đại Lý-Trần-Hồ-Lê-Nguyễn. 

 

       Dựa trên những kết quả đã khai quật trong ba năm 2015; 2016; 2019 chúng ta có thể hình dung được kết cấu Hào thành-thành Nhà Hồ. Đưa ra những cứ liệu khoa học về hình dáng, kích thước, kết cấu, chức năng, sự tồn tại và vai trò của Hào thành trong lịch sử hình thành tồn tại và phát triển của thành Nhà Hồ. Cũng như làm rõ được khu vực nền gia cố chân thành-nơi tinh chế đá lần cuối trước khi đá được đưa lên dựng tường. Với những kết quả trên cho thấy thành Nhà Hồ là một công trình kiến trúc thành đá quy mô và đồ sộ của một vương triều xưa.